1.UNUTULMA HAKKI NEDİR?
Unutulma hakkı, kişi veya kurumların, kendilerine ilişkin internet ortamındaki yapılan aramalarda yer alan fotoğraf, bilgi, kişisel verilerin çıkarılması kaldırılmasını isteme hakkıdır. Unutulma hakkının açıkça düzenlendiği bir kanun bulunmamaktadır. Ancak Anayasamızın 5.maddesi gereğince bu hakkın varlığı kabul edilmiş durumdadır.
Anayasanın 5.maddesinde ‘’ – Devletin temel amaç ve görevleri, Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.’’ Hükmü yer almaktadır. Kişinin maddi ve manevi varlığının geliştirilmesi, unutulma hakkıyla doğrudan ilgilidir. Yine Anayasamızın 20.maddesi bu hakkın varlığını doğrulamaktadır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2014/4-56 Esas, 2015/1679 Karar sayılı dosyasında unutulma hakkını şu şekilde açıklamıştır :
"...Unutulma hakkına gelince; unutulma hakkı ve bununla ilişkili olan gerektiği ölçüde ve en kısa süreliğine kişisel verilerin depolanması veya tutulması konuları, aslında kişisel verilerin korunması hakkının çatısını oluşturmaktadır. Her iki hakkın temelinde bireyin kişisel verileri üzerinde serbestçe tasarruf edebilmesini, geçmişin engeline takılmaksızın geleceğe yönelik plan yapabilmesini, kişisel verilerin kişi aleyhine kullanılmasının engellenmesini sağlamak yatmaktadır. Unutulma hakkı ile geçmişinde kendi iradesi ile veya üçüncü kişinin neden olduğu bir olay nedeni ile kişinin geleceğinin olumsuz bir şekilde etkilenmesinin engellenmesi sağlanmaktadır. Bireyin geçmişinde yaşadığı olumsuz etkilerden kurtularak geleceğini şekillendirebilmesi bireyin yararına olduğu gibi toplumun kalitesinin gelişmişlik seviyesinin yükselmesine etkisi de tartışılmazdır.
Unutulma hakkı; üstün bir kamu yararı olmadığı sürece, dijital hafızada yer alan geçmişte yaşanılan olumsuz olayların bir süre sonra unutulmasını, başkalarının bilmesini istemediği kişisel verilerin silinmesini ve yayılmasının önlemesini isteme hakkı olarak ifade edilebilir..."
Unutulma hakkı Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğünün (General Data Protection Regulation) 17.maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir:
1.The data subject shall have the right to obtain from the controller the erasure of personal data concerning him or her without undue delay and the controller shall have the obligation to erase personal data without undue delay where one of the following grounds applies:
a)the personal data are no longer necessary in relation to the purposes for which they were collected or otherwise processed;
b)the data subject withdraws consent on which the processing is based according to point (a) of Article 6(1), or point (a) of Article 9(2), and where there is no other legal ground for the processing;
c)the data subject objects to the processing pursuant to Article 21(1) and there are no overriding legitimate grounds for the processing, or the data subject objects to the processing pursuant to Article 21(2);
d)the personal data have been unlawfully processed;
e)the personal data have to be erased for compliance with a legal obligation in Union or Member State law to which the controller is subject;
f)the personal data have been collected in relation to the offer of information society services referred to in Article 8(1).
2.Where the controller has made the personal data public and is obliged pursuant to paragraph 1 to erase the personal data, the controller, taking account of available technology and the cost of implementation, shall take reasonable steps, including technical measures, to inform controllers which are processing the personal data that the data subject has requested the erasure by such controllers of any links to, or copy or replication of, those personal data.
3.Paragraphs 1 and 2 shall not apply to the extent that processing is necessary:
a)for exercising the right of freedom of expression and information;
b)for compliance with a legal obligation which requires processing by Union or Member State law to which the controller is subject or for the performance of a task carried out in the public interest or in the exercise of official authority vested in the controller;
c)for reasons of public interest in the area of public health in accordance with points (h) and (i) of Article 9(2) as well as Article 9(3);
d)for archiving purposes in the public interest, scientific or historical research purposes or statistical purposes in accordance with Article 89(1) in so far as the right referred to in paragraph 1 is likely to render impossible or seriously impair the achievement of the objectives of that processing; or
e)for the establishment, exercise or defence of legal claims.
Söz konusu maddede bazı durumlarda kişisel veri sahibinin, verilerinin silinmesini isteme hakkının bulunduğu hükme bağlanmıştır.
Kişisel Verilerin Korunması Kanununun unutulma hakkı kapsamında değerlendirilen 7.maddesinde Kişisel verilerin silinmesi, yok edilmesi veya anonim hâle getirilmesi şu şekilde açıklanmıştır :
Bu Kanun ve ilgili diğer kanun hükümlerine uygun olarak işlenmiş olmasına rağmen, işlenmesini gerektiren sebeplerin ortadan kalkması hâlinde kişisel veriler resen veya ilgili kişinin talebi üzerine veri sorumlusu tarafından silinir, yok edilir veya anonim hâle getirilir.
Kişisel verilerin silinmesi, yok edilmesi veya anonim hâle getirilmesine ilişkin diğer kanunlarda yer alan hükümler saklıdır.
Kişisel verilerin silinmesine, yok edilmesine veya anonim hâle getirilmesine ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle düzenlenir.
Kişisel Verileri Koruma Kurulu, 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanununun verdiği yetkiye binaen Kişisel Verilerin Silinmesi, Yok Edilmesi Veya Anonim Hale Getirilmesi Hakkında Yönetmelik hazırlamıştır. Unutulma hakkı kapsamında yer alan hakların nasıl kullanılacağı bu yönetmelikte düzenlenmiştir.
2.UNUTULMA HAKKININ KAPSAMI NEDİR?
Unutulma hakkı kanunda açıkça düzenlenmiş olmasa da unutulma hakkına dair görünümler yer almaktadır. Unutulma hakkının kapsamında aşağıdaki haklar yer almaktadır:
a.Verilerin silinmesini talep etme hakkı: Kişisel verilerin silinmesini talep etme hakkı, Kişisel Verilerin Silinmesi, Yok Edilmesi Veya Anonim Hale Getirilmesi Hakkında Yönetmeliğin 8.maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir :
Kişisel verilerin silinmesi, kişisel verilerin ilgili kullanıcılar için hiçbir şekilde erişilemez ve tekrar kullanılamaz hale getirilmesi işlemidir.
Veri sorumlusu, silinen kişisel verilerin ilgili kullanıcılar için erişilemez ve tekrar kullanılamaz olması için gerekli her türlü teknik ve idari tedbirleri almakla yükümlüdür.
5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi Ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunun 9.maddesinde GDPR madde 17’nin bir görünümü yer almaktadır. Maddeye göre;
‘‘İçerik nedeniyle hakları ihlâl edildiğini iddia eden kişi, içerik sağlayıcısına, buna ulaşamaması halinde yer sağlayıcısına başvurarak kendisine ilişkin içeriğin yayından çıkarılmasını ve yayındaki kapsamından fazla olmamak üzere hazırladığı cevabı bir hafta süreyle internet ortamında yayımlanmasını isteyebilir. İçerik veya yer sağlayıcı kendisine ulaştığı tarihten itibaren iki gün içinde, talebi yerine getirir. Bu süre zarfında talep yerine getirilmediği takdirde reddedilmiş sayılır.’’
b.Verilerin anonimleştirilmesini talep etme hakkı : 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanununun 3.maddesine göre verilerin anonimleştirilmesi, kişisel verilerin, başka verilerle eşleştirilerek dahi hiçbir surette kimliği belirli veya belirlenebilir bir gerçek kişiyle ilişkilendirilemeyecek hâle getirilmesini ifade etmektedir. Anonimleştirmede en çok kullanılan 4 yöntem; maskeleme, toplulaştırma, veri türetme, veri karmasıdır. Bu yöntemlerle verilerin anonimleştirilmesi durumunda, veriler gerçek bir kişiyle ilişkilendirilememektedir.
Bu husus Kişisel Verilerin Silinmesi, Yok Edilmesi Veya Anonim Hale Getirilmesi Hakkında Yönetmeliğin 10.maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir :
Kişisel verilerin anonim hale getirilmesi, kişisel verilerin başka verilerle eşleştirilse dahi hiçbir surette kimliği belirli veya belirlenebilir bir gerçek kişiyle ilişkilendirilemeyecek hale getirilmesidir.
Kişisel verilerin anonim hale getirilmiş olması için; kişisel verilerin, veri sorumlusu, alıcı veya alıcı grupları tarafından geri döndürme ve verilerin başka verilerle eşleştirilmesi gibi kayıt ortamı ve ilgili faaliyet alanı açısından uygun tekniklerin kullanılması yoluyla dahi kimliği belirli veya belirlenebilir bir gerçek kişiyle ilişkilendirilemez hale getirilmesi gerekir.
c.Adli sicilden silinmesini talep hakkı : Adli Sicil Kanununda yer alan şartların gerçekleşmesi durumunda kişinin adli sicil kaydı silinebilmektedir. Kanunun 12.maddesine göre ;
Arşiv bilgileri;
a) İlgilinin ölümü üzerine,
b) Anayasanın 76 ncı maddesi ile Türk Ceza Kanunu dışındaki kanunlarda bir hak yoksunluğuna neden olan mahkûmiyetler bakımından kaydın arşive alınma koşullarının oluştuğu tarihten itibaren;
1. Yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı alınması koşuluyla onbeş yıl geçmesiyle,
2. Yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı alınması koşulu aranmaksızın otuz yıl geçmesiyle,
c) Diğer mahkûmiyetler bakımından kaydın arşive alınma koşullarının oluştuğu tarihten itibaren beş yıl geçmesiyle, tamamen silinir.
Fiilin kanunla suç olmaktan çıkarılması halinde, bu suçtan mahkûmiyete ilişkin adlî sicil ve arşiv kayıtları, talep aranmaksızın tamamen silinir.
Kanun yararına bozma veya yargılamanın yenilenmesi sonucunda verilen beraat veya ceza verilmesine yer olmadığı kararının kesinleşmesi halinde, önceki mahkûmiyet kararına ilişkin adlî sicil ve arşiv kaydı tamamen silinir.
Akıl hastalığı nedeniyle hükmedilen güvenlik tedbirlerine ilişkin kayıtlar, infazının tamamlanmasıyla tamamen silinir.
HAGB kararları adli sicile işlemez.
Hapis cezasına mahkumiyet, koşullu salıverme salıverilme infazın tamamlanması, hapis cezasının ertelenmesi kararı, adli para cezaları, güvenlik tedbirleri, kısa süreli hapis cezaları yerine uygulanan seçenek yaptırımlar adli sicile işlenir.
Disiplin cezaları, idari para cezaları özellikle kabahatler,disiplin hapisleri adli sicile işlenmez.
d.İndeks aramasından çıkarılmayı talep hakkı : İndeks aramasından çıkarılmayı talep etme hakkı ilgili kişilerin medya kuruluşlarına ait çeşitli internet sitelerinde yer alan haberlerde geçen isim ve soy isimlerinin ya da haberlerin silinmesini talep etme hakkı olarak tanımlanabilir.
Kişisel Verileri Koruma Kurulunun 23.06.2022 tarihli 2020/481 sayılı kararında indeksten çıkarılması talebinin değerlendirilirken bazı hususların önem taşıdığı belirtilmiştir. Bu hususlar;
1. İlgili kişinin kamusal yaşamda önemli bir rol oynaması : Kamusal yaşamda rol üstlenen kişilerin adı ile yapılacak aramalar vasıtasıyla ulaşılan sonuçlara erişim sağlanması, söz konusu arama sonuçlarının bu kişilerin profesyonel hayatları açısından kamunun bilgisine sunulmasını gerektiren bazı bilgileri de içerebileceği ya da toplumu, bazı meslekleri icra eden profesyonellerin uygulamalarından koruyacağı düşünüldüğünden, kamusal yaşamda önemli rolü olan ilgili kişilerin bu kapsamda yapacakları başvuruların kabul görme olasılığı daha düşüktür.
2. Arama sonuçlarının öznesinin çocuk olması : Bir kişi, kendisine ait bilginin yayımlanması sırasında yasal olarak reşit değilse, söz konusu bilgiye dayalı arama sonuçlarına ilişkin bağlantı kaldırılması talebinin kabul görme olasılığı yüksektir. Nitekim, reşit olmayanlara diğer bir ifade ile çocuklara ilişkin bu yöndeki taleplerin değerlendirilmesinde “çocuğun üstün (yüksek) yararı” ilkesi göz önünde bulundurulmalıdır.
3. Bilginin içeriğinin doğru olması : Bilginin doğru olmaması ya da yanıltıcı olması bu konudaki başvuruların kabul edilme olasılığını yükseltirken, bilginin doğru ve gerçeklere dayanması da başvuruların kabul edilme olasılığını düşürmektedir. Yayımlanan bilgi gerçeği yansıtmıyorsa ve bu durum ilgili kişi hakkında doğru olmayan ve yanıltıcı bir izlenim edinilmesine neden oluyorsa, söz konusu bilgiye ilişkin bağlantı kaldırılması taleplerinin uygun görülmesi daha olasıdır. Burada önemle belirtmek gerekir ki, şikayet sahibi ilgili kişi, kendisi hakkında yanlış bir bilgi olduğunu ileri sürüyorsa, bu iddiasını ispat etmesi beklenmektedir. Öte yandan, bilginin doğruluğu konusunda bir ihtilaf varsa, (örneğin ilgili kişi hakkında devam etmekte olan bir yargılama ya da polis soruşturması olduğunda), süreç tamamlanıncaya kadar bu hususta herhangi bir eylemde bulunulmaması yoluna gidilmesi de mümkündür.
4. Bilgilerin kişinin çalışma hayatı ile ilgili olması : Arama sonuçlarından bağlantı kaldırılmasına yönelik taleplerin değerlendirilmesinde dikkate alınması gereken diğer bir kriter ise bilginin ilgili kişinin iş yaşamı ile mi yoksa özel yaşamı ile mi ilgili olduğudur. Bir kişi ile ilgili tüm veriler kişisel veri olmakla birlikte, o kişiyle ilgili tüm veriler özel değildir. Genel olarak, bilginin ilgili kişinin iş yaşamı ile ilgili olması, bu bilginin arama motorlarından bağlantısının kaldırılması talebinin kabul edilmesini zorlaştırmakta iken, özel yaşama dair olması bu yöndeki talebinin kabul edilmesinde önemli bir unsur olarak değerlendirilmektedir.
Ancak, burada iki hususa dikkat edilmelidir. İlk olarak, kişinin halihazırda aynı işi yapıp yapmadığı ve ilgili kişinin işine ilişkin yayımlanan verilerin olması gerekenden fazla bilgi içerip içermediği, bu kriterin değerlendirilmesinde ayrıca göz önünde bulundurulmalıdır.
5. Arama sonuçlarında yer alan bilginin ilgili kişi hakkında hakaret, onur kırıcı, iftira niteliği taşıması: Arama motorunda listelenen sonuçlarda suç niteliği taşıyan kişi hakkında hakaret, nefret söylemi içeren, onur kırıcı ya da aşağılayıcı ifadeler bulunan içeriklerin bağlantılarının kaldırılması hususunda veri sorumlusuna yapılacak başvuruların reddedilmesi halinde Kişisel Verileri Koruma Kuruluna şikayet yoluna gidilmemesi, bu yöndeki başvuruların mahkemeler vasıtasıyla çözüme kavuşturulması daha doğru bir yaklaşım olacaktır.
6. Arama sonuçlarında yer alan bilginin özel nitelikli kişisel veri olması : Özel nitelikli kişisel veriler (hassas veri) öğrenildiği takdirde kişinin mağdur olabilmesine ya da ayrımcılığa maruz kalmasına neden olabilecek nitelikteki veriler olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda, kişilerin hassas (cinsel hayata, dini inancına, sağlığına ilişkin bilgiler vb) bilgilerinin arama motorlarından bağlantılarının kaldırılmasına yönelik taleplerin kabul görme olasılığı özel nitelikli olmayan kişisel verilere göre daha yüksektir.
7. Arama sonuçlarında ulaşılan bilginin güncel olması : Arşiv kayıtlarının arama motorlarından bağlantısının kaldırılmasına yönelik taleplerin değerlendirilmesinde dikkate alınacak kriterlerden bir diğeri de verinin güncel olup olmadığı, başka bir ifade ile verinin yayımlanmasından sonra aradan geçen zamandır. Aradan geçen zaman verinin güncel olma özelliğini yitirmesine neden olabilmekte, ya da bilginin konu ile ilgisi azalabilmektedir. Bu durum da verinin işlenme amacı ile olan bağını koparabilmektedir. Bu nedenle, aradan geçen zaman indeksten çıkarma taleplerinin kabul edilme ihtimalini artıran bir unsurdur. Ancak, diğer kriterlerde de olduğu gibi aradan geçen zaman da mutlak bir kural değildir. Örneğin, politikacılara veya kamuoyunca tanınan kişilere ilişkin veriler ya da tarihsel ve bilimsel veriler üzerinde aradan geçen zamanın etkisi sınırlı olacaktır.
8. Arama sonucunda ulaşılan bilginin kişi hakkında önyargıya sebep olması: İlgili kişinin arama sonucunda ulaşılan bilginin kendisi hakkında önyargıya sebep olduğunu iddia etmesi hali söz konusu bağlantının arama sonuçlarından kaldırılması yönünde bir talebin değerlendirilmesini gerektirir. Ancak söz konusu iddianın kanıtlanabilir nitelikte olması talebin kabul görme olasılığını artıracaktır.
9. Arama sonucunda yer alan bilginin kişi açısından bir risk doğurması : Arama sonucu ulaşılan bilgiler kişiyi kimlik hırsızlığı veya takip edilme gibi risklere açık hale getiriyorsa, söz konusu bilgilerin arama motoru listelerinden kaldırılması olasıdır.
10. Bilginin kişinin kendisi tarafından yayımlanması: İlgili kişi tarafından ya da onun açık rızası ile yayımlanan bilgilerin bulundukları yerden kendileri tarafından kaldırılması imkanı bulunduğundan, arama sonuçlarından kaldırılmasına yönelik taleplerin kabul görme olasılığı azalmaktadır. Eğer ilgili kişi bir verinin yayımlanmasına açık rıza vermiş ancak daha sonra kendisine açık rızasını geri alma imkanı tanınmamışsa veya verisinin işlenmemesine ilişkin talebi reddedilmişse, kişiye ilişkin söz konusu bilginin arama sonuçlarından bağlantısının kaldırılmasına yönelik taleplerde bu hususun da değerlendirilmesi gerekmektedir.
11. Orijinal içeriğin gazetecilik faaliyeti kapsamında işlenen verileri kapsaması : Bilginin kaynağı ve yayımlanma amacı da kişilerin kendilerine yönelik arama sonuçlarında bağlantılarının kaldırılmasına ilişkin taleplerin değerlendirilmesi sürecinde dikkate alınması gereken önemli bir etkendir.
Nitekim, ifade özgürlüğü çoğulcu ve anayasal demokrasilerin temel taşıdır. İfade özgürlüğü genel hatları ile, düşünce ve bilgiye ulaşma, edindiği fikir ve düşüncelerden dolayı kınanmama, bunları meşru yöntemlerle dışa vurabilme imkan ve serbestisi olarak tanımlanmaktadır.
12. İlgili kişiye ilişkin bilgilerin yayımlanmasında yasal bir zorunluluk bulunması : Bir kamu kurumu ya da yasal bir zorunluluk nedeniyle kendisine yetki tanınan kuruluşlar tarafından belirli bir verinin yayımlanması zorunluluğu varsa ve bu zorunluluk geçerliliğini sürdürüyorsa, bu durum ilgili kişinin kendisi ile ilgili arama sonuçlarının kaldırılması yönündeki talebinin değerlendirilmesinde olumsuz bir etken olarak görülecektir. Bununla birlikte, her olayda konunun ayrıca değerlendirilmesi gerekliliği unutulmamalıdır.
13. İlgili kişiye ilişkin bilginin ceza gerektiren bir suçla ilgili olması : Çok zaman önce meydana gelen göreceli olarak küçük suçlarla ilgili arama sonuçlarının listelerden bağlantılarının kaldırılmasına yönelik taleplerin, daha yakın zamanlarda meydana gelen daha ciddi olanlarla ilgili sonuçların listelerden bağlantılarının kaldırılmasına yönelik taleplere göre kabul görme olasılığı daha yüksektir. Ancak, bu kriter kesin bir kural şeklinde algılanmamalı ve her somut olay özelinde dikkatle incelenerek ele alınmalıdır.
Stajyer Avukat Sema Nur Deveci Ustundağ
Avukat Hüseyin Acar
Reşit Hukuk&Danışmanlık
