SİGORTASIZ İŞÇİ ÇALIŞTIRMA, YAPTIRIMLARI VE SİGORTASIZ ÇALIŞTIRILAN İŞÇİLERİN TALEP VE HAKLARI, 2025 YILINDA UYGULANAN CEZALAR
1-Sigortasız İşçi Çalıştırılabilir mi?
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu amaç ve kapsamı içinde çalışanların ilgili sigorta kapsamında sigortalanması ve sigortalılıklarının Kuruma bildirilmesi gerekmektedir. 5510 Sayılı Kanun hükümleri uyarınca çalışmaya başlayan kişi kanunun 4. Maddesinde düzenlenen sigortalılık kollarından biriyle sigortalanarak 8. Madde kapsamında sigortalılık başlangıç tarihinden önce işe giriş bildirgelerinin kuruma bildirilmesi gerekmektedir.
Bu kapsamda hukukumuzda sigortasız işçi çalıştırılması yasak olup kanunda bu durum ağır yaptırımlara tabi tutulmaktadır. Nitekim sigortasız işçi çalıştırılmasına ilişkin yaptırımlar işveren aleyhine düzenlenmiştir. Sigortasız çalışan işçiye, sigortasız çalışması nedeniyle herhangi bir yaptırım öngörülmemiştir.
2-Sigortasız Çalıştırılan İşçi Ne Yapabilir? Şikayet Merciileri Neresidir? Sigortasız Çalıştırılan Dönemlerin Kayıtlarının Düzeltilmesi Mümkün Mü?
Sigortasız çalıştırılan işçi Cimer üzerinden yahut en yakın sosyal güvenlik kurumuna giderek kendisini sigortasız çalıştıran kurumu şikayet edebilir. İşçinin şikayeti üzerine sosyal güvenlik kurumu tarafından başlatılan tahkikat ile işverene karşı denetim başlatılacaktır.
Sigortasız çalıştırılan işçi, eksik gün sayısını tespit ettirmek ve bu günlere ilişkin primlerinin tamamlatılmasını işverene karşı açacağı bir hizmet tespit davasıyla sağlayabilir. Açılacak bu dava için işçinin sigortasız çalıştırıldığı işveren nezdinde işe giriş bildirgesinin verilip verilmediği önem taşımaktadır. Davayı açacak işçinin, sigortasız çalıştırıldığı işverenlik nezdinde işe giriş bildirgesi hiç verilmemişse açılacak olan bu dava 5 yıllık hak düşürücü süreye tabiidir. Bu süre geçtikten sonra hizmet tespit davası açılamaz. Ancak dava açacak işçinin işe giriş bildirgesi verilmiş ancak geç verilmiş ise bu durumda herhangi bir zamanaşımı söz konusu olmaksızın işveren aleyhine her zaman dava açılabilir.
3-Hizmet Tespit Davasının Şartları ve Tarafları, Hizmet Tespiti Davası Açmadan Önce Arabuluculuğa Başvurmak Gerekiyor mu?
Hizmet tespit davası, sigortasız işçi çalıştıran yahut sigortalı işçi çalıştırmasına rağmen işçinin primlerini eksik ödeyen işveren aleyhine açılmaktadır. Açılacak davada işçi tarafından sigortasız çalıştırıldığı hizmet döneminin ve/veya SGK’ya eksik bildirilen eksik ücretinin tespiti talep edilmektedir Bu davadaki uyuşmazlık türü kamu düzeninden sayıldığından dava açmadan önce arabuluculuğa başvurma şartı bu dava tipi bakımından aranmamaktadır.
3.1-Hizmet Tespit Davasını Şartları
3.2- Davanın Tarafları ve Yargılama Usulü Nedir? Hizmet Tespit Davası Ne Kadar Sürer?
Davanın davalısı işveren olup, bu davalar mahiyeti gereği Sosyal Güvenlik Kurumu’na da ihbar edilmektedir. Görevli mahkeme iş mahkemeleri, yetkili mahkeme ise davalı işverenliğin bulunduğu yer mahkemesi yahut işçinin iş görme edimini yerine getirdiği yer mahkemesidir. Açılacak davada maktu harç uygulanmaktadır. 2024 yılı için hizmet tespit davası açmak için Mahkemeye yatırmanız gereken harç miktarı 3.162,00-TL’dir.
Hizmet tespit davasında işçi sigortasız olarak çalıştırıldığını tanık dahil her türlü delille ispat edebilir. Bu noktada işçinin sigortasız çalıştırıldığının şüpheye mahal vermeyecek şekilde tespit edilmesi gerekmektedir. Hizmet tespit davaları mahiyeti gereği kamu düzenini ilgilendirdiğinden hakim yalnızca tarafların getirdiği delillerle bağlı değildir. Bu sebeple iş yerinde çalışan bordro tanıklarını yahut komşu iş yeri tanıklarını dinlemeye karar verebilir. Dava sürecinin ispat vakıaları değerlendirilerek yaklaşık 2-3 yıl sürebileceği öngörülmektedir.
4-Sigortasız İşçi Çalıştıran İşveren Aleyhine Uygulanacak Yaptırımlar ve Cezalar Nelerdir?
Sigortasız çalıştırılan işçi tarafından açılan hizmet tespit davasının neticesinde Mahkeme işçinin sigortasız çalıştığı hizmet dönemini ve ücretleri tespit ederek hüküm kurar. Yargılama neticesinde işveren bu dönemlere ait primleri yatırmakla mükelleftir.
İşveren tarafından işçinin sigortasız çalıştırıldığı döneme ilişkin prim borçlarının öndemesinin yanı sıra sigortasız işçi çalıştırılması halinde uygulanacak idari yaptırımlar 5510 sayılı kanunun 102. Maddesinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre;
. İşe Giriş Bildirgesinin verilmemesi halinde her bir sigortalı için asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanır. Bu miktar işçinin sigortasız olarak çalıştırıldığı her ay için ayrıca hesaplanarak değişecektir.
. İşe Giriş Bildirgesinin verilmediğinin bir Mahkeme kararıyla yahut Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitlerden ya da diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarının kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden anlaşılması halinde her bir sigortalı için asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezası uygulanır.
. Bildirgenin verilmediği Mahkeme karar tarihi yahut bildirge tespit tarihinden itibaren 1 yıl içinde yine tespit edilirse bu sefer her bir sigortalı için asgari ücretin beş katı tutarında idari para cezası uygulanır.
5-Emekli Çalışana Sigorta Yapılması Gerekiyor mu? Emekliler Sigortasız Çalıştırılabilir Mi?
Uygulamada işçi emekli olduktan sonra işveren tarafından sigortasız çalıştırılması durumu gündeme gelmektedir. Bu uygulama hatalı olup kanuna da aykırıdır. Bir işçi emekli olması halinde çalışmaya devam edecekse sigortalı çalıştırılması gerekmektedir.
Kanun bu kapsamda 01.10.2008 tarihinden önce ve sonra sisteme dahil olanlar bakımından ayrıma gitmiştir. Sisteme 01.10.2008 tarihinden önce katılan kişilerin emekli olması halinde aylıklarından herhangi bir kesinti yapılmadan çalışmaları kanun kapsamında mümkün kılınmıştır. Bu şekilde çalışanların 4/1-a kapsamında sigortalı çalışanların işverenlerinden, 4/1-b kapsamında bağımsız çalışanların kendilerinden Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP) alınmaktadır.
01.10.2008 tarihinden sonra emekli olan kimselerin yeniden sigortalı çalışmaları halinde emeklilik şartlarını yerine getirip yaşlılık aylığı bağlananlardan tarımsal faaliyetlerde kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar hariç yeniden çalışmaya başlayanların aylıkları çalışmaya başladıkları tarihi takip eden ödeme dönemi başında kesilmektedir.
Avukat Damla Songun
Abukat Hüseyin Acar
