KORONAVİRÜS TEDBİRLERİ NEDENİYLE UYGULANAN CEZALAR VE CEZA İADESİ
2019 yılında Dünyada görülmeye başlanan koronavirüs salgını, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından 11 Mart 2020 tarihinde pandemi olarak ilan edilmiş, aynı tarihte ülkemizde ilk koronavirüs vakasına rastlanmıştır. Bunun üzerine başta Sağlık Bakanlığı olmak üzere birçok bakanlık, kurum ve kuruluş hastalığın yayılmasını önlemek adına önemli kararlar almıştır. Bu kararlardan bazıları karantina zorunluluğu, sokağa çıkma yasağı, işyeri kapatma zorunluluğu ve maske takma zorunluluğudur. Yazımızda pandemi döneminde verilen cezalar, buna ilişkin kanunyolları, cezaların ödenmemesi ve iadesi durumu ele alınacaktır.
PANDEMİ DÖNEMİNDE UYGULANAN PARA CEZALARI
Sağlık Bakanlığı ve Bilim Kurulunun önerisi doğrultusunda İçişleri Bakanlığınca yayımlanan genelgelerle, belirlenen tedbirlere ilişkin Valilik/Kaymakamlık tarafından ilgili mevzuat uyarınca gerekli kararların ivedilikle alınması, kararlara uyulmadığı takdirde vatandaşlara Umumi Hıfzıssıhha Kanununun 282. maddesi gereğince idari para cezası verilmesi, yine konusu suç teşkil eden davranışlara ilişkin Türk Ceza Kanununun 195. Maddesi gereğince işlem yapılması 81 ildeki ilgili makamlara duyrulmuştur.
Alınan tedbirlerden bazıları restoranların, bar ve discoların kapatılması, kapalı alanlar ile ulaşım araçlarında maske kullanımı zorunlu hale getirilmesi, seyahat kısıtlaması yapılması ve sokağa çıkma yasağının uygulanmasıdır. Bu tedbirlere aykırı hareket eden 321 bin 380 kişiye idari para cezası uygulanmıştır.
1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanununun 282.maddesinde kanunda düzenlenen yasaklara veya zorunluluklara uyulmadığı takdirde, fiil suç oluşturmuyorsa ihlalde bulunanlara 250 Türk Lirasından 1000 Türk Lirasına kadar idarî para cezası verileceği hükme bağlanmıştır. 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu idari para cezası miktarları 2019 yılınde Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298. Maddesinin B fıkrasına göre %22.58 oranında yeniden düzenlenerek ‘789 Türk lirasından 3180 Türk lirasına kadar’ olacak şekilde güncellenmiştir.
Ancak Yargıtay 9.Ceza Dairesi 2020/4354 Esas, 2020/14250 Karar sayılı dosyasında koronavirüs tedbirleri kapsamında yasak olarak belirtilen bazı fiillerin 1593 sayılı kanununda AÇIKÇA BELİRTİLMEDİĞİ gerekçesiyle 282.maddeden ceza verilemeyeceğine hükmetmiştir. Söz konusu maddede kanunda düzenlenen yasakları uyulmaması durumunda hükmolunacak ceza belirlenmiştir. Maske takmama şeklinde belirtilen kabahatler 1593 sayılı kanunda yer almamaktadır.
Anılan kararda 1593 sayılı Kanunda, İl Umumi Hıfzıssıhha Meclislerinin insan sağlığını tehdit eden sakıncaları ortadan kaldırmak için alacakları tedbirlerin; Kanunun 72. maddesinde sınırlı sayıda yazılı tedbir türleriyle sınırlandırılmadığı ve bu tedbirlerin Kanun’da yazılı çerçevede genel sağılığı tehdit eden sakıncaları gidermek maksadıyla tesis edilebileceği belirtilmiştir. Aynı kanunun 28. maddesi kapsamında, il umumi hıfzıssıhha meclisleri tarafından kararların usulüne uygun olarak il valilikleri tarafından ilan edilmesi durumunda Kabahatler Kanununun 32.maddesinin uygulanabileceği ve ancak valilik tarafından idari para cezası uygulanabileceğine karar verilmiştir.
A.MASKE TAKMAMA CEZASI NE KADAR?
Uygulamada maske takmama cezası olarak vatandaşlara kolluk kuvvetleri tarafından 900 TL idari para cezası verilmiştir. Yukarıdaki Yargıtay kararında belirtildiği üzere maske takmama durumunda kolluk kuvvetlerince ceza yapılması idare hukukundaki yetki kurallarına aykırılık teşkil etmektedir. O nedenle verilen kararlar hukuka aykırıdır.
B.SOKAĞA ÇIKMA YASAĞI CEZASI NE KADAR?
Bakanlık tarafından yayımlanan her genelgede sokağa çıkma yasağı uygulanacak iller detaylı şekilde belirtilmiş, bu illerin valilikleri ile İl Umumi Hıfzıssıhha kurulları dışarı çıkma yasağına ilişkin karar almışlardır. Yine vatandaşlar internet sitelerinden sokağa çıkma yasağı sorgulamaları yapmış, yasak kapsamında kalan illerde vatandaşlara sokağa çıkma yasağı izin başvurusu yapma hakkı tanımışlardır. Sokağa çıkma bakımından izni bulunmayan ve genelgelerde yasak kapsamında belirtilmemiş vatandaşlar hakkında ise 3180 TL idari para cezası uygulanmıştır. Vatandaşlar haklarında sokağa çıkma cezası verilip verilmediğini e devlet üzerinden sorgulayabilirler.
C.İDARİ PARA CEZALARINA İTİRAZ YOLU
Kanunlarda kabahat olarak düzenlenen hallerde, bu maddelerin ihlali durumunda ihlal yapan kişiye idari para cezası verileceği düzenlenmiştir. Kişinin yassak olarak belirlenen fiili işlemesi yetkili memurlar tarafından tutanak altına alınır ve bu tutanağa binaen kişi hakkında idari para cezasına karar verilir. Bu kararın ilgilisine tebliğ edilmesi gerekir. İdari para cezalarına karşı itiraz süresi 15 gündür ve bu süre tebliğ ya da tefhimle başlar. İtiraz KURAL OLARAK sulh ceza hakimliğine yapılır.
Pandemi döneminde verilecek cezalara ilişkin yeni bir düzenleme getirilmiştir. Yetkili makamlarca ihlalin yapıldığı tutanak altına alınmışsa da cezanın kesinleşmesi için idari para cezası kararının ilgilisine tebliğ edilmesi gerekir. 7420 sayılı kanunun geçici 4.maddesi gereğince henüz tebliğ edilmemiş yani kesinleşmemiş cezaların tebliğinden vazgeçilmiştir.
D.PANDEMİ CEZALARI ÖDENECEK Mİ?
Verilen cezaların hukuka aykırılığı göz önüne alındığında 7420 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun Geçici 4.Maddesinde Covid 19 kapsamında verilen cezaların tahsil edilmeyeceği hükme bağlanmıştır. Aynı maddede ödenen cezaların iade edilmeyeceği düzenlenmiştir.
Ödenen cezaların iade edilmemesine yönelik madde, eşitlik ilkesine aykırılık gerekçesiyle Anayasa Mahkemesince 2023/44 esas numaralı dosyasıyla iptal edilmiştir. Sonuç olarak pandemi döneminde verilen idari para cezalarının tahsilinden vazgeçilmiş, şimdiye kadar ödenen cezaların ise başvuru halinde iade edileceği düzenlenmiştir.
E.PANDEMİ CEZALARI İADE BAŞVURUSU NASIL YAPILIR?
7420 sayılı kanunun Geçici 4.maddesine göre 31.12.2024 tarihine kadar e devlet üzerinden ya da Vergi Dairelerine bizzat gidilerek iade başvurusu yapılması durumunda ödenen cezalar iade edilecektir. Başvurucular (ellerinde bulunduğu takdirde) idari para cezası tutanağı ile ödeme makbuzlarını vergi dairesine sunabilir, hızlı şekilde başvuru yapabilir. Ancak başvuru için kanunda belirtilen tarih kesin olup bu tarihten sonra iade başvuru alınmayacaktır.
Başvuru sonrası Hazine ve Maliye Bakanlığınca geri ödemeler yapılacaktır.
F.BULAŞICI HASTALIKLARA İLİŞKİN TEDBİRLERE UYMAMA SUÇU
Pandemi döneminde vatandaşlar para cezasının yanısıra hapis cezası tehdidi ile karşı karşıya kalmışlardır. TCK 195’te bulaşıcı hastalıklardan birine yakalanmış veya bu hastalıklardan ölmüş kimsenin bulunduğu yerin karantina altına alınmasına dair yetkili makamlarca alınan tedbirlere uymayan kişiler hakkında iki aydan bir yıla kadar hapis cezası verileceği düzenlenmiştir. Bakanlık tarafından yayımlanan genelgelerde YASAKLARA UYMAMA DURUMUNDA TCK 195’te belirtilen suçtan adli işlem başlatılması ilgili kamu kurumlarına emredilmiştir. Bu madde daha çok karantinayı ihlal durumunda uygulanmaktadır.
Kanunda karantina altına alınan bir yerden bahsedilmektedir. Bu nedenle bulunulan yer karantina altına alınmamışsa sadece kişi karantina altına alınmışsa suçun maddi unsurları oluşmamıştır.
Covid 19 sebebiyle yurtdışından dönen vatandaşlarımızın yurtlara yerleştirilmesi olayında söz konusu yurtlar karantina alanı olarak kabul edilmiştir. Bu yurtlardan kaçmaya çalışan vatandaşların TCK 195’te belirtilen suçu işlediği açıktır. Ancak Covid19’a yakalanması sebebiyle evde izole olan kişinin evi, yetkili makamlar tarafından karantina bölgesi olarak ilan edilmemişse Covidli şahsın evden çıkması TCK 195’te düzenlenen suçu oluşturmayacaktır.
Av.Sema Nur Deveci Ustundağ
Av.Hüseyin Acar
