İstinaf, Arapça kökenli bir kelime olup yeniden başlama anlamına gelmektedir. Hukuk dilinde istinaf, ilk derece mahkemesi kararının usul ve esas yönünden yeniden incelendiği üst derece mahkemesine verilen addır. Yazımızda istinaf nedir, istinaf ve temyiz farkı nelerdir, istinaf sınırı nedir soruları cevaplanacaktır.
1.İSTİNAF YOLU NEDİR?
İstinaf, ilk derece mahkemelerinin vermiş olduğu kararları inceleyen mahkemedir. İstinaf mahkemeleri bölge adliye mahkemeleri ile bölge idare mahkemesidir.
Yargı, idari ve adli olmak üzere ikiye ayrılır. İdari yargının ilk derece mahkemeleri vergi ve idare mahkemeleridir. Üst yargı mercii bölge idari mahkemesi, en üst mercii ise Danıştay’dır.
Adli yargı ise ceza ve hukuk yargısı olmak üzere ikiye ayrılır. İlk derece ceza mahkemeleri, asliye ceza mahkemeleri ve ağır ceza mahkemeleridir. Üst derece mahkemesi ise bölge adliye mahkemeleridir. En üst mercii ise Yargıtay’dır.
Hukuk yargısında ise çok fazla ilk derece mahkemesi vardır. Her mahkeme kendi alanına ilişkin davalara bakmakta, o alanlarda uzmanlaşmaktadır. Bunlardan bazıları asliye hukuk mahkemesi, sulh hukuk mahkemesi, aile mahkemesi, iş mahkemesi, asliye ticaret mahkemesidir. Bu mahkemelerin üstü bölge adliye mahkemeleridir. En üst mercii ise Yargıtay’dır.
Bölge Adliye Mahkemelerinin 26.09.2004 tarihli 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri İle Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev Ve Yetkileri Hakkında Kanunla kurulması kabul edilmiş, söz konusu kanun kapsamında 20.07.2016 tarihinde 7 ilde faaliyete geçmiştir. Halihazırda 18 bölge adliye mahkemesi faaliyet göstermektedir.
Bölge İdare Mahkemelerinin ise 20.1.1982 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri Ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu Ve Görevleri Hakkında Kanunla kurulması kabul edilmiş, 20.07.2016 tarihinde 7 ilde faaliyete geçmiştir. Halihazırda 9 bölge idare mahkemesi faaliyet göstermektedir.
2.İSTİNAF BAŞVURUSU NEDİR?
İstinaf başvurusu, ilk derece mahkemesi kararına karşı üst mahkemeye başvurulmasıdır. İstinafa başvurmak için birtakım masraf ve harçlar yatırılır.
Süresi içerisinde dilekçenin sunulması ve harç ve giderlerin yatırılması ile dosya bölge adliye/idare mahkemesine gönderilir.
– İstinafa gitmek ne demek?
İstinafa gitmek, ilk derece mahkemesi kararına karşı istinaf yoluna başvurulmasıdır. HMK 342 gereği hukuk davalarında istinafa bir dilekçe ile başvurulmaktadır. Ceza Muhakemesi Kanununun 273.maddesinde ise ceza davalarında istinafa başvurunun mahkemeye bir dilekçe verilmesi veya zabıt katibine bir beyanda bulunulması suretiyle yapılacağı düzenlenmiştir. Beyanla yapılan başvuruda beyan tutanağa geçirilir ve tutanak hakime onaylattırılır.
İdari Yargılama Usulü Kanununun 45.maddesine göre ise idari davalarda istinaf yoluna başvurunun dilekçe ile yapılacağı düzenlenmiştir.
– Dava istinafta ne demek? Dosya istinafta ne demek ?
Davanın istinafta olması, bölge adliye/idare mahkemesince dosyanın yeniden inceleneceği anlamına gelmektedir.
3.İSTİNAF MAHKEMESİ NASIL KARAR VERİR?
Yukarıda açıklandığı üzere Türk yargısı çeşitli kollara ayrılmıştır. Adli yargı olarak bilinen hukuk ve ceza yargılaması için ayrı kurallar ve kanunlar bulunur. Yine idari yargılama adli yargılamadan farklı olup ayrı kanunu vardır. Mahkemelerin uygulaması gereken hukuk kuralları ve vereceği kararlar şu şekildedir:
1.Hukuk davalarında istinaf mahkemesi Hukuk Muhakemeleri Kanununun 353.maddesi gereğince inceleme sonunda aşağıdaki şekilde karar verebilir:
1.Kararın kaldırılması : İlk derece mahkemesi kararının kaldırılması durumunda dosya yeniden karar verilmek üzere ilk derece mahkemesine gönderilir.
2.Başvurunun esastan reddi : Bu durumda ilk derece mahkemesi kararının doğru olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
3.Düzeltilerek karar verme : İlk derece mahkemesince kanunun uygulanmasında hata yapılmışsa ya da gerekçede hata varsa ve bu hatanın giderilmesi için yeniden yargılamaya ihtiyaç duyulmuyorsa istinaf mahkemesi kararı düzeltir.
4.Duruşma açılarak karar verilmesi : Mahkemenin duruşma açması gereken durumlarda BAM duruşma açarak dosya hakkında yeniden karar verir. Bu durumda mahkeme başvurunun esastan reddine karar verebileceği gibi ilk derece mahkemesinin kararını kaldırarak yeni bir hüküm de kurabilir.
2.Ceza yargılamalarında Ceza Muhakemesi Kanununun 280.maddesi gereğince Bölge adliye mahkemesi aşağıdaki şekilde hüküm kurabilir:
1.Başvurunun esastan reddi : İlk derece mahkemesi kararının kanuna ve hukuka uygun olduğu durumlarda bu şekilde karar verilir.
2.Hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun esastan reddi : Bu şekilde verilecek kararın birden fazla nedeni olabilir. Madde bentlerinde bu durum şu şekilde açıklanmıştır:
B bendi : Cumhuriyet savcısı tarafından yapılan istinaf başvurusunda cezanın alt hadden verilmesi gerekiyorsa BAM hukuka aykırılığı düzelterek başvurunun reddine karar verir.
C bendi : Sanık hakkında daha az ceza verilmesi ya da ceza verilmesine yer olmadığına dair kararın verilmesi gereken durumlarda, hukuka aykırılığın başka bir araştırmaya ihtiyaç duyulmadan giderilebileceği durumlarda BAM hukuka aykırılığı düzelterek başvurunun reddine karar verir.
D bendi : davanın reddine karar verilmesi veya güvenlik tedbirlerine ilişkin hatalı kararın düzeltilmesi gereken ancak başka bir araştırmaya ihtiyaç duyulmaması durumunda BAM hukuka aykırılığı düzelterek başvurunun reddine karar verir.
3. Hükmün bozulması : 2 halde bu yönde karar verebilir.
E bendi : İlk derece mahkemesi kararının CMK 289 da belirtilen nedenlerle hukuka aykırı olması durumunda hükmün bozulmasına ve dosyanın yeniden incelenmek ve hükmolunmak üzere hükmü bozulan ilk derece mahkemesine gönderilmesine karar verilebilir. Ancak 289. Maddede düzenlenen g ve h bentlerine aykırılık durumlarında bu yönde karar verilemez. Bu nedenler kararın gerekçesiz olması ve mahkeme kararı ile savunma hakkının sınırlandırılmış olmasıdır.
F bendi : Yargılama için soruşturma veya kovuşturma şartının gerçekleşmediği veya önödeme ve uzlaştırma usulünün uygulanmadığının anlaşılması ya da davanın ilk derece mahkemesinde görülmekte olan bir dava ile birlikte yürütülmesinin zorunlu olması halinde karar bozularak ilk derece mahkemesine geri gönderilir.
4.Duruşma açılmasına karar verir ve yargılamayı kendisi yapar : Gerekli görülen hallerde istinaf mahkemesi duruşma açarak davanın yeniden görülmesine karar verir. Duruşma sonunda istinaf başvurusu esastan reddedilebilir ya da istinaf mahkemesi kararı kaldırarak kendisi yeni bir hüküm kurar.
3.İdari Yargılama usulü kanununun 45.maddesi gereğince bölge idare mahkemesi aşağıdaki şekilde karar verebilir:
1.Başvurunun esastan reddi : İlk derece mahkemesi kararının kanuna ve hukuka uygun olduğu durumlarda bu şekilde karar verilir.
2.Maddi yanlışlıkların düzeltilerek esastan red kararı : Kararda düzeltilmesi gereken hususların bulunması ve bunun yeniden yargılamayı gerektirmemesi durumunda maddi hatalar düzeltilerek esastan red kararı verilir.
3.Başvurunun kabulü ve dosyanın ilk derece mahkemesine gönderilmesi : Davaya görevsiz veya yetkisiz mahkeme yahut reddedilmiş veya yasaklanmış hakim tarafından bakılmış olması hallerinde başvuru kabul edilerek dosya ilk derece mahkemesine gönderilir.
4. Başvurunun kabulü ve karar verme : İstinaf başvurusunun kabul edilmesi için ilk derece mahkemesi kararında hukuka aykırılık bulunması gerekmektedir. Bu durumda BİM, işin esasına girerek dosya hakkında yeni bir karar verir.
4.İSTİNAF SINIRI NEDİR?
İlk derece mahkemelerinin vermiş olduğu bazı kararlar KESİNLİK sınırında kalmaktadır. İlk derece mahkemelerinin kesin nitelikte vermiş olduğu kararlara karşı istinaf yoluna başvurulamaz.
2024 istinaf sınırı asliye hukuk, asliye ticaret, sulh hukuk ve tüketici mahkemeleri için 28.250 TL iken 2025’te bu sınır %43,93 TL artırılmıştır. 2025 istinaf sınırı 40.000 TL’dir. İcra mahkemeleri için istinaf sınırı ise 2025 yılında 95.000 TL’dir.
Ceza davaları açısından parasal sınır yoktur, ceza yargılamasında sanık hakkında verilen cezanın türü ve miktarı istinaf yoluna başvurulma hakkını belirlemektedir. Ceza Muhakemesi Kanununun 272.maddesinde aşağıda sayılan hükümler aleyhine istinaf yoluna başvurulamayacağı, ilk derece mahkemesi kararının kesin olduğu hükme bağlanmıştır. Bu cezalar şu şekildedir:
1.Sanık hakkında verilen 15 bin TL dahil adli para cezasına mahkûmiyet hükümleri kesindir. Ancak bu cezanın doğrudan verilmiş olması gerekir, yani hapis cezasından çevrilen adli para cezaları bu kapsamda değerlendirilmemektedir.
2.Üst sınırı 500 günü geçmeyen adlİ para cezasını gerektiren suçlardan beraat hükümleri kesindir.
3.Kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümlere kesin niteliktedir.
Bu kararlara karşı istinaf yoluna başvurulamaz.
Ancak istinaf yoluna başvurulmamış olsa dahi onbeş yıl ve daha fazla hapis cezalarına ilişkin hükümler, bölge adliye mahkemesince re’sen incelenir.
2024’te bölge idare mahkemeleri için sınır 31.000 TL iken 2025 yılında bu sınır 44.000 TL’dir.
5.İSTİNAF BAŞVURU SÜRESİ
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 345.maddesi gereğince hukuk davalarında istinaf kanun yoluna başvuru süresi kararın tebliğinden itibaren 2 haftadır. Özel kanunlarda özel başvuru süreleri öngörülebilir. Aile mahkemesi istinaf süresi de 2 haftadır.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 273.maddesine göre ceza davalarında istinafa başvuru süresi 2 haftadır.
2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 45.maddesine göre idare ve vergi mahkemelerinin kararlarına karşı kararın tebliğinden itibaren otuz gün içinde istinaf yoluna başvurulabilir.
6.TEMYİZ VE İSTİNAF FARKI NEDİR ?
Temyiz ve istinaf üst derece mahkemeleridir. Üç aşamalı yargı sisteminin birinci basamağında ilk derece mahkemeleri, ikinci basamağında istinaf mahkemeleri, üçüncü basamağında ise temyiz mahkemeleri yer alır.
Ülkemizde istinaf mahkemeleri bölge adliye mahkemeleri ile bölge adliye mahkemeleridir. Temyiz mahkemeleri ise Yargıtay ve Danıştay’dır. Bu nedenle temyiz ve istinaf arasındaki temel fark mahkeme farkıdır.
İstinaf mahkemesine başvurulmaksızın temyiz mahkemesine başvuru mümkün değildir. İstinaf mahkemesince incelenmeyen kararlara karşı temyiz yoluna gidilemez.
İstinaf mahkemesince verilen bazı kararlara karşı temyiz kanunyoluna başvurulabilir. Bu kararlarda da istinafta olduğu gibi sınırlamalar mevcuttur. Bu sınırlamalar idari davalar ile hukuk davalarında parasal sınır, ceza davalarında ise verilen cezanın niteliği ile süresine ilişkindir.
Başvurulacak kanun yolunun yanlış gösterilmesi yargılamayı uzattığı gibi hak kayıplarına neden olabilmektedir. Bu nedenle alanında uzman bir avukattan yardım almanız tavsiye edilir.
Av.Sema Nur Deveci Ustundağ
Av.Hüseyin Acar
