DNA TESTİ İÇİN NE GEREKLİ ? HUKUKİ VE TEKNİK GEREKSİNİMLER NELERDİR ?
DNA testi gündeme soybağının tespiti ve nesebin belirlenmesi davalarında gündeme gelmektedir. Bu testi mahkemeden salt DNA testi talebi ile yaptırılması hukukumuzda mümkün değildir. Gelişen teknoloji ve tıp alanında kaydedilen ilerlemeler sonucu artık DNA testi ile %99’ a varan doğruluk oranı ile sonuç vermektedir. Ortada olan bu ilerlemenin hukuk sistemimize yansıması olumlu sonuçlar vermekte ve nesebin tespiti kararlarına netlik kazandırmaktadır. Bu sayede hem aile mahkemeleri tarafından hem de vatandaşlar tarafından başvurulan bir yöntem haline gelmiştir. Doğruluk oranında ki yüksekliğin etkisi DNA testine olan ilgiye etkisi çok büyüktür.
1. DNA Testi Nasıl Yaptırabilirim?
DNA testi kişinin vücudundan alınacak doku örnekleri ile (kan, saç, tırnak, yanak mukozası, kemik vs.) kişinin DNA profili oluşturulur. Bu profil bizlere anne babamızdan aktarılan saç rengi, göz rengi, boyumuz ya da fiziksel özelliklerimiz gibi hastalık yatkınlıklarımız, davranış şeklimiz gibi bilgiler olabilir. DNA profilimiz bütün bilgilerimizi taşır ve bu bilgileri doğacak çocuklarımıza değişen oranlarla aktarır.
Karşılaştırılma yapılacak kişinin de aynı şekilde bir DNA profili oluşturulup aralarındaki genetik benzerlik araştırılır. Bu testin sonuçlanması toplamda bir haftayı bulabilmektedir. Bu testler mahkeme kararıyla yapılması halinde Adli Tıp Kurumunca uzman bilirkişiler tarafından somut uyuşmazlığın aydınlatılmasını sağlamaktadır.
2. DNA Testi Mahkeme Kararı Olmadan Yapılır mı? DNA Testi Nasıl Yaptırabilirim?
DNA testi mahkeme kararıyla yapılabileceği gibi kişilerin rızalarının varlığı halinde ayrıca da yapılabilir. DNA testi ancak uygun bir laboratuvar ortamında yetkin kişilerce yapılabilir. Bunun için Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsat verilmiş özel laboratuvarlara gidilebilir. Devlet veya Özel Hastanelerde şuan için DNA testi yapılması mümkün değildir. Test için başvuran kişiden genellikle kan, dişeti, saç, cilt veya idrar gibi vücut sıvılarından alınarak DNA profili çıkartılması amaçlanır. Karşılaştırma yapılacak kişiden de aynı şekilde vücudundan doku örnekleri alınarak DNA profili çıkarılır ve genetik benzerlikler araştırılır.
3. Mahkeme Kararı ile DNA Testi Nasıl Yapılır?
Çoğunlukla Aile Mahkemelerinde soybağı uyuşmazlıklarında çözüm yöntemi olarak başvurulsa da Ceza Mahkemelerinde şüpheli ile suç arasında bağlantının araştırılması içinde tercih edilen bir yöntemdir. Özellikle cinsel taciz suçlarında müştekiden alınan dokularla şüpheliden alınan dokular karşılaştırılarak somut delil elde edilmeye çalışılır.
Mahkemeden DNA testi talebi ile dava açılması mümkün değildir. DNA testi kararı mahkemelerce somut uyuşmazlığın çözümünde ön sorun teşkil etmesi halinde verilen bir karardır. Örnek vermek gerekirse baba tarafından açılan soybağının reddi davası görülürken hakim çocuk ile babanın nesebinin tespit edebilmek için DNA testi alınmasına karar verebilir. Yani çocukları ile soybağından şüphelenen kişi sadece bunun tespiti talepli bir dava açamayacaktır. Ancak soybağının reddi talep edilmesi halinde mahkeme biyolojik soybağının tespitini çözebilmek için DNA testi kararı verebilecektir.
4.Mahkeme Zorla DNA Testi Yaptırılmasına Karar Verebilir mi ?
Yargıtay kararları uyarınca yapılacak bu test soybağının tespiti için faydalı bir yöntem olarak yorumlamış ve testin teşviki amaçlamıştır. HMK m.292 uyarınca kanun herkese soybağının tespiti amacıyla vücudundan doku alınmasına katlanmak zorundadır. Yine aynı kanun maddesi mahkemelere haklı bir sebep olmaksızın bu zorunluluğa uyulmaması halinde, yapılacak incelemenin zor kullanılarak yapılmasına karar verme yetkisi tanımıştır. Ancak bu kararın mahkemece verilebilmesi için;
. Uyuşmazlığın sonucu bakımından zorunlu olması,
. Bilimsel verilere uygun olması,
. Sağlık yönünden bir tehlike oluşturmaması
. Haklı bir sebebin olmaması gerekir.
Yargıtay ise 8.Hukuk Dairesi 2018/12715 Esas, 2019/6954 Karar sayılı ilamı ile konuyu incelemiş ve nüfus kaydının düzeltilmesi davalarının kamu düzenini ilgilendirdiğinden bahisle mahkemenin re’sen araştırma kuralı gereğince delilleri toplaması ve davalılara ihtar çıkarılarak DNA testi yaptırılmasını, haklı sebep olmaksızın kaçınılması halinde zor kullanılacağının ihtar edilmesi yönünde hüküm kurmuştur. Ayrıca uyuşmazlığın kamu düzenini ilgilendirdiği göz önüne alınarak bir zorunluluk öngörülmüş ve üçüncü kişilerin tanıklıktan çekinme haklarını ileri sürerek bu yükümlülükten kaçınma yolu da engellenmiştir. Hâkimin öngördüğü araştırma ve incelemeye rıza göstermezse, hâkim, durum ve koşullara göre bundan beklenen sonucu, onun aleyhine doğmuş sayabilir. Ancak yargıtay bir kararında Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 2022/8520E. , 2022/7918K. DNA incelemesi kararı verilmesine rağmen test için doku örneği verilmemesi sonucu yerel mahkeme tarafından davanın kabulü yönünde karar verilmesini eksik inceleme olarak nitelendirmiş ve DNA testi için zor kullanılmasına karar verilip doku örneği alındıktan sonra yapılacak incelemenin sonucuna göre karar verilmesi gerektiğine hükmetmiştir.
Yargıtay 18. Hukuk Dairesinin 2015/18206E. , 2015/16169K. Sayılı ilamında ise DNA testi sonucu için kesin süre içerisinde delil avansını yatırmayan davacı hakkında DNA testi kararından vazgeçilemeyeceği, uyuşmazlığın kamu düzeni ile yakından ilgisi olması sebebiyle gider avansından karşılanamadığı takdirde hazineden karşılanarak yargılama sonucu haksız çıkacak tarafa yükletilmesi gerektiği görüşüyle bozma kararı vermiştir.
Sonuç itibari ile DNA testinin tarafların rızası halinde mahkeme harici, Sağlık Bakanlığı ruhsatlı özel laboratuvarlarda yapılması mümkündür. Ancak karşı tarafın rızasının olmadığı hallerde mahkeme yolu ile DNA testi yapılması gerekmektedir. Bu usulde de yukarıda ayrıntılı açıklandığı üzere sadece DNA testi talep eden bir dava açmak mümkün değil, davanın soybağının reddi veya babalık davası gibi biyolojik bağın ön sorun olduğu davalarda mümkün olmaktadır. Mahkeme, tarafların DNA testinden haklı bir sebep olmaksızın kaçınması halinde zorlama kararı verebilir.
Avukat Eren Yıldızoğlu
