DEPORT KAVRAMI
Deport kavramı, hukuki bağlamda “sınır dışı edilme” olarak da anlaşılması mümkün olan; bir kimsenin yasal olarak bulunduğu ülkeden zorla çıkarılmasıdır. Sınır dışı edilme hakkında kanuni düzenlemeler 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda bulunur. İlgili hükümlere göre yabancı kimse, deport edilerek yani bir sınır dışı etme kararıyla, menşe ülkesine, gideceği transit bir ülkeye veya herhangi bir 3.ülkeye sınır dışı edilebilir (YUK madde 52).
Deport kararıyla yüz yüze kalabilecek kimseler, bulunduğu yabancı ülkede herhangi bir yasal izin, oturma izni veya vatandaşlık hakkı olmaksızın o ülkede bulunan; veya halihazırda sahip olduğu yasal statünün iptali sonucunda artık o ülkeye girmek veya ülkede bulunmak için yasal dayanaktan yoksun kalmış kimselerdir.
Deport kararı, bir yabancının ülkenin ulusal güvenliğini, kamu düzenini, kamu sağlığını veya kamu güvenliğini tehdit ettiği gerekçeleriyle verilebilir. Örneğin, bir yabancı, ülkeye giriş yaptığı tarihten itibaren oturma iznine sahip değilse veya suç işlemişse, yetkili makamlar tarafından sınır dışı edilebilir.
Deport işleminin hukuki dayanakları, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 54. maddesinde ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir.
Haklarında sınır dışı etme kararı alınacak yabancılar ise:
...5237 sayılı Kanunun 59 uncu maddesi kapsamında sınır dışı edilmesi gerektiği değerlendirilenler,
...Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi veya çıkar amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi veya destekleyicisi olanlar,
...Türkiye’ye giriş, vize ve ikamet izinleri için yapılan işlemlerde gerçek dışı bilgi ve sahte belge kullananlar,
...Türkiye’de bulunduğu süre zarfında geçimini meşru olmayan yollardan sağlayanlar,
...Kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar,
...Vize veya vize muafiyeti süresini on günden fazla aşanlar veya vizesi iptal edilenler,
...İkamet izinleri iptal edilenler,
...İkamet izni bulunup da süresinin sona ermesinden itibaren kabul edilebilir gerekçesi olmadan ikamet izni süresini on günden fazla ihlal edenler,
...Çalışma izni olmadan çalıştığı tespit edilenler,
...Türkiye’ye yasal giriş veya Türkiye’den yasal çıkış hükümlerini ihlal edenler ya da bu hükümleri ihlale teşebbüs edenler,
...Hakkında Türkiye’ye giriş yasağı bulunmasına rağmen Türkiye’ye geldiği tespit edilenler,
...Uluslararası koruma başvurusu reddedilen, uluslararası korumadan hariçte tutulan, başvurusu kabul edilemez olarak değerlendirilen, başvurusunu geri çeken, başvurusu geri çekilmiş sayılan, uluslararası koruma statüleri sona eren veya iptal edilenlerden haklarında verilen son karardan sonra bu Kanunun diğer hükümlerine göre Türkiye’de kalma hakkı bulunmayanlar,
...İkamet izni uzatma başvuruları reddedilenlerden, on gün içinde Türkiye’den çıkış yapmayanlar,
Uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından tanımlanan terör örgütleriyle ilişkili olduğu değerlendirilenler.
Deport Süreci ve Aşamaları
Bir yabancı hakkında sınır dışı edilme kararı, nedenlerinden birinin varlığı halinde, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün talimatıyla veya resen Valilikler tarafından alınır.
Sınır dışı edilme kararı alınan kişiler, kolluk kuvvetleri tarafından yakalanmaları durumunda, derhal Valiliğe bildirilir. Valilik, bu bildirimden itibaren 48 saat içinde durumu değerlendirerek yabancının sınır dışı edilip edilmeyeceğine karar verir.
Sınır dışı edilme kararı, yabancıya veya onun yasal temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir. Eğer yabancı bir avukat tarafından temsil edilmiyorsa, tebliğde karara itiraz usulleri ve süreleri hakkında bilgiye de yer verilir.
Sınır dışı işlemi, dava açma süresi içinde veya itiraz edilmesi durumunda mahkeme kararı kesinleşinceye kadar uygulanmaz. Deport kararı alınan bir yabancı için şu seçeneklerden biri uygulanabilir:
1. Doğrudan Sınır Dışı Edilme: Yabancının hiçbir ek süre tanınmadan ülkeden çıkarılması.
2. Terk Süresi Tanınması: Yabancıya, belirli bir süre içinde Türkiye’yi gönüllü olarak terk etmesi için süre tanınmasıdır. Terke davet olarak da bilinir. Hakkında sınırdışı kararı bulunan kimseye Türkiye’yi terk için en az 15 en çok 30 günlük süre verilir.
3. İdari Gözetim Kararı: Yabancı hakkında, sınır dışı işlemi gerçekleşene kadar gözetim altında tutulmasına karar verilmesidir. Türkiye’yi terk için süre tanınıp terk etmeyenler için uygulanır.
Bu süreçler, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun ilgili hükümleri çerçevesinde yürütülür ve hukuki prosedürlere uygun şekilde gerçekleştirilir.
Deport işleminde Adli Makamlar
Deport işleminde karar mercii Göç İdaresi Genel Müdürlüğü veya valiliktir. Adli makamlar ise deport kararı verildikten sonra, deport işleminin hukuka uygunluğunun tartışmalı olduğu noktada devreye girer. Hakkında deport kararı verilen yabancı bu karara itiraz etme hakkına sahiptir. Bu yolla yasalara uygun bir sınır dışı kararının varlığı sağlanmış olur. Bu itiraz idarenin kararını adli bir denetim mekanizmasına sokar.
Ek olarak deport kararı alınmasından bu kararın uygulanmasına kadar yabancının hakları ihlal edilmişse de yabancılar bu durumu adli yargı makamlarına taşıyabilir. Zira insan hakları ihlalleri, kötü muamele, adil yargılanma hakkının ihlali gibi haller yabancıların bu süreçte uğradıkları en muhtemel hak ihlalleridir.
Deport Kararının Uygulanması
Deport kararının alınmasının ardından yabancının sınır dışı edilmesi için işlemler başlamaktadır. Bu işlemlere başlanmadan önce deport kararı yabancıya tebliğ edilir. Bu işlemin nedeni, kişinin bu karar itiraz hakkı, sınır dışı edilme süresi gibi prosedürler yabancıya bildirilmek zorundadır. Yabancıya bu işlemler ve ülkeyi terk için süre tanınır.
Yabancı eğer deport kararına itiraz etmezse veya itirazı reddedilirse, sınır dışı etme işlemleri başlatılır. Yabancı ülkeden sınır dışı edildikten sonra, sınır dışı edildiği ülke içerisindeki yasal koruması sona ermiş olur, tekrar o ülkeye giremez.
Deport Kararına İtiraz
Hakkında deport kararı bulunan ve bu karara itiraz etmek isteyen kimse bu kararın tarafına tebliğinden itibaren 7 gün içerisinde idare mahkemesine başvurmalıdır. Kişi mahkemeye başvuru yaptığı gibi bu başvurusu hakkında sınır dışı kararını veren kurumu da bildirmelidir. Mahkeme bıu itiraza dair kararını en geç 15 gün içinde vermelidir. Mahkemenin kararı kesindir. Hem itiraz etme süresi içerisinde hem de mahkemenin sürdürdüğü yargılama süresince yabancının sınırdışı edilmesi mümkün değildir. İdari davalarda genel yetki kuralı uyarınca etkili idare mahkemesi, dava konusu olan idari işlemi veya idari sözleşmeyi yapan idari merciin bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir. Yani görevli mahkeme sınır dışı kararını veren idarenin bulunduğu yer idare mahkemesidir.
Hakkında sınır dışı kararı alınamayacak kimseler
YUK madde 55 uyarınca sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar; ciddi sağlık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülenler, hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam etmekte iken sınır dışı edileceği ülkede tedavi imkânı bulunmayanlar, mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları YUK madde 54’te sayılan sınırdışı edilme şartlarını haiz olsalar dahi sınır dışı edilemeyeceklerdir.
Deport Kararı Verilen Kişi Hangi Şartlarda Türkiye’ye Geri Dönebilir?
Kişinin sınır dışı edildikten sonra tekrar ülkeye girebilmesi için deport kararının süresinin dolmuş olması yahut kararın kaldırılması gerekmektedir. Deport kararının kaldırılması için iki temel yöntem bulunmaktadır:
1. Meşruhatlı vize başvurusu yapmak,
2. İdare mahkemesinde iptal davası açmak.
1. İptal Davası ile Deport Kararını Kaldırma
Deport kararına karşı, tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içinde idare mahkemesinde iptal davası açılabilir. Dava süresince yabancı sınır dışı edilmez.
Sınır dışı kararına karşı iptal davası, deport kararını veren valiliğe karşı açılır. Bu nedenle yetkili mahkeme, kararın alındığı valiliğin bulunduğu ildeki idare mahkemesidir. İptal davasında süre sınırlaması, kararın tebliğinden itibaren 7 gündür.
Mahkeme Süreci ve Sonuçları
...Mevzuata göre, mahkemenin 15 gün içinde karar vermesi gerekmekle birlikte, pratikte bu süre genellikle 4-6 ay arasında değişmektedir.
...Mahkemenin iptal yönünde verdiği karar kesin olup, bu karara karşı istinaf veya temyiz başvurusunda bulunulamaz.
...İptal talebi reddedilirse, yabancı Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapabilir.
Uygulamada, idare sınır dışı işlemlerini, dava açmak için tanınan 7 günlük süreyi beklemeden gerçekleştirebilir. Bu nedenle, deport kararının tebliğinden hemen sonra itiraz ve dava işlemleri başlatılmalıdır. Ayrıca, deport kararına bağlı olarak konulan tahdit kodunun kaldırılması da dava dilekçesinde talep edilmelidir. Tahdit kodunun kaldırılması, kodun türüne göre farklılık gösterebilir.
İptal davasının başarılı olması için sürelere uyulmalı, usul kurallarına dikkat edilmeli ve hukuki gerekçeler sağlam bir şekilde sunulmalıdır. Aksi takdirde, deport kararı kesinleşir ve kişi sınır dışı edilir. Bu nedenle, bir yabancılar hukuku avukatından destek alınması önerilir.
2. Meşruhatlı Vize ile Deport Kararını Kaldırma
Meşruhatlı vize, belirli durumlarda deport kararı bulunan kişilerin Türkiye’ye yeniden giriş yapabilmesine olanak tanır. Bu vize türü genellikle aşağıdaki nedenlerle verilir:
...Aile birleşimi,
...Eğitim,
...Sağlık.
Stj. Av. Aycan Betül Yılmaz
Av. Hüseyin Acar
