1.YABANCI NEDİR?
6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanununun 3. Maddesine göre yabancı, Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişiyi ifade etmektedir. Türk vatandaşlığı doğumla, soybağının kurulmasıyla ya da doğumdan sonra yetkili makam kararı veya evlat edinilme ya da seçme hakkının kullanılması ile gerçekleşir.
*DOĞUMLA BİRLİKTE SOY BAĞININ KURULMASIYLA TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASI
Türkiye içinde veya dışında Türk vatandaşı ana veya babadan evlilik birliği içinde doğan çocuk Türk vatandaşıdır.
Türk vatandaşı ana ve yabancı babadan evlilik birliği dışında doğan çocuk Türk vatandaşıdır.
Türk vatandaşı baba ve yabancı anadan evlilik birliği dışında doğan çocuk ise soy bağı kurulmasını sağlayan usul ve esasların yerine getirilmesi halinde Türk vatandaşlığını kazanır.
*DOĞUM YERİYLE TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASI
Türkiye'de doğan ve yabancı ana ve babasından dolayı doğumla herhangi bir ülkenin vatandaşlığını kazanamayan çocuk, doğumdan itibaren Türk vatandaşıdır.
*YETKİLİ MAKAM KARARI İLE TÜRK VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASI
Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen bir yabancı;
a) Kendi millî kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip ise,
b) Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye'de kesintisiz beş yıl ikamet etmiş ise,
c) Türkiye'de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmiş ise,
ç) Genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı yok ise,
d) İyi ahlak sahibi ise,
e) Yeteri kadar Türkçe konuşabiliyorsa,
f) Türkiye'de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip ise,
g) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamaktaysa , Türk vatandaşlığı için yetkili makamlara başvurabilir.
2.ÇALIŞMA İZNİ NEDİR?
4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ile yabancıların çalışma iznini hangi şartlarla kazanabileceği hükme bağlanmıştı. 13 Ağustos 2016 tarih ve 29800 sayılı Resmi Gazetede 6735 Sayılı Uluslararası İşgücü Kanununun yayımlanmasıyla 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun yürürlükten kaldırılmıştır.
Çalışma izni; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca, resmî bir belge şeklinde düzenlenen ve geçerlilik süresi içinde yabancıya Türkiye’de çalışma ve ikamet hakkı veren izni ifade etmektedir.
3.6735 SAYILI ULUSLARARASI İŞGÜCÜ KANUNUNUN KAPSAMINA KİMLER GİRER?
6735 sayılı kanunun 2.maddesinde, kanunun kapsamı düzenlenmiştir. Buna göre kanunun kapsamına aşağıda düzenlenen gerçek ya da tüzel kişiler girmektedir:
1.Türkiye’de çalışmak için başvuruda bulunan veya çalışanlar,
2.Bir işveren yanında mesleki eğitim görmek üzere başvuruda bulunan veya görmekte olanlar,
3.Staj yapmak üzere başvuruda bulunan veya staj yapan yabancılar
4.Türkiye’de geçici nitelikte hizmet sunumu amacıyla bulunan sınırötesi hizmet sunucusu yabancılar,
5.Yabancı çalıştıran veya çalıştırmak üzere başvuruda bulunan kişiler.
Kanuna göre sınırötesi hizmet sunucusu, Türkiye’de geçici nitelikte olmak üzere ve herhangi bir hizmet sunumu amacıyla bulunan ve ücretini Türkiye’deki ya da Türkiye dışındaki bir kaynaktan alan yabancıdır.
4.ÇALIŞMA İZNİ NASIL ALINIR?
Çalışma izninin alınabilmesi için başvurunun Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına, yurt dışında yabancının vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti büyükelçilikleri veya başkonsolosluklarına yapılması gerekmektedir.
Mesleki yeterlilik gerektiren sağlık ve eğitim hizmetlerinde çalışacak yabancıların çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde ön izin alınması zorunludur. Sağlık hizmetlerinde Sağlık Bakanlığı, eğitim hizmetlerinde Millî Eğitim Bakanlığı bu hizmetlerde mesleki faaliyette bulunacak yabancılara ön izin vermeye yetkilidir.
2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 34 üncü maddesi uyarınca çalışacak yabancı uyruklu öğretim elemanlarına çalışma izni, Yükseköğretim Kurulunun ilgili mevzuata göre vereceği ön izne istinaden Bakanlıkça verilir.
5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ve ilgili mevzuat kapsamında Ar-Ge Merkezi Belgesi olan firmalarda Ar-Ge personeli olarak çalışacak yabancıların çalışma izni başvuruları Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının olumlu görüşü olması hâlinde değerlendirilir.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı; uluslararası işgücü hareketliliği ve bölgesel gelişmeler ile Göç Politikaları Kurulu kararları, istihdam ve çalışma hayatına ilişkin gelişmeler, sektörel ve ekonomik dönemsel değişiklikler, kalkınma plan ve programları, yabancının uyruğunda bulunduğu ülkeyle ikili ekonomik, sosyal ve kültürel ilişkiler, Türkiye’nin taraf olduğu ikili veya çok taraflı anlaşmalar ve uluslararası sözleşmeler, kamu düzeni, kamu güvenliği ve kamu sağlığı dikkate alınarak belirlenen uluslararası işgücü politikasına göre çalışma izin başvurularını karara bağlar.
4.HANGİ HALLERDE ÇALIŞMA İZNİ BAŞVURUSU REDDEDİLİR?
Kanunun 9.maddesinde aşağıda belirlenen hallerde çalışma izin başvurusunun reddedileceği düzenlenmiştir:
a) Uluslararası işgücü politikasına uygun olmayan,
b) Sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapılan,
c) Yabancı istihdam edilmesine ilişkin gerekçesi yeterli görülmeyen,
ç) Diğer kanunlarda Türk vatandaşlarına hasredilen iş ve meslekler için yapılan,
d) Gerekli nitelik ve uzmanlığı taşımadığı anlaşılan yabancılara ilişkin olan,
e) Bakanlıkça belirlenen değerlendirme kriterlerini karşılamayan,
f) 6458 sayılı Kanunun 7 nci, 15 inci ve 54 üncü maddeleri kapsamında olduğu İçişleri Bakanlığınca bildirilen yabancılara ilişkin olan,
g) Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından Türkiye’de çalışmasında sakınca görülen yabancılara ilişkin olan,
ğ) Dışişleri Bakanlığının uygun görüşü olması durumu hariç, Türkiye Cumhuriyetinin tanımadığı veya diplomatik ilişkisinin bulunmadığı ülke vatandaşları için yapılan,
h) Kanuni süresi içinde yapılmayan veya eksiklikleri tamamlanmayan, başvurular reddedilir.
5.ÇALIŞMA İZNİNİN VERİLMEMESİ DURUMUNDA BAŞVURULACAK HUKUKİ YOLLAR NELERDİR?
6735 sayılı kanunun 21.maddesinde çalışma izni başvurusunun reddi ve düzenlenen belgelerin iptali kararlarına karşı başvurulacak yollar belirtilmiştir. Buna göre çalışma izni başvurusunun reddi ve düzenlenen belgelerin iptali kararları , yabancı çalıştıran işverene veya bağımsız çalışma izni, süresiz çalışma izni ya da Turkuaz Kart sahibi yabancıya 7201 sayılı Tebligat Kanunu uyarınca tebliğ edilir.
Tebliğden itibaren otuz gün içinde kararlara karşı Bakanlığa itiraz edilebilir.
İtirazın reddedilmesi hâlinde idari yargı yoluna başvurulabilir.
6.ÇALIŞMA SÜRESİNİN UZATILMASI NASIL YAPILIR?
Çalışma izni uzatma başvurusu, çalışma izni süresinin dolmasına altmış gün kalmasından itibaren ve her durumda çalışma izni süresi dolmadan yapılır. Bu süre dolduktan sonra yapılan uzatma başvuruları reddedilir.
7.ÇALIŞMA İZİN TÜRLERİ NELERDİR?
a) Süreli Çalışma İzni : Çalışma izin başvurusunun olumlu değerlendirilmesi hâlinde yabancıya, iş veya hizmet sözleşmesinin süresini aşmamak koşuluyla, gerçek veya tüzel kişiye ya da kamu kurum veya kuruluşuna ait belirli bir işyerinde veya bunların aynı işkolundaki işyerlerinde belirli bir işte çalışmak şartıyla ilk başvuruda en çok bir yıl geçerli çalışma izni verilir.
Bu süre dolmadan yapılan uzatma başvurusu sonucunda yabancıya aynı işverene bağlı olarak ilk uzatma başvurusunda en çok iki yıl, sonraki uzatma başvurularında ise en çok üç yıla kadar çalışma izni verilir.
b) Süresiz Çalışma İzni : Türkiye’de uzun dönem ikamet izni veya en az sekiz yıl kanuni çalışma izni olan yabancılara süresiz çalışma izni verilebilir. Süresiz çalışma iznine sahip olan yabancıya turkuaz kart verilmektedir. Verilen bu kart, yabancının eş ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarına ise ikamet hakkı veren belge
c) Bağımsız Çalışma İzni : Profesyonel meslek mensubu yabancılara, diğer kanunlarda belirtilen özel şartların sağlanması kaydıyla bağımsız çalışma izni verilebilir. Bağımsız çalışma izninin uluslararası işgücü politikası doğrultusunda değerlendirilmesinde, yabancının; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi, yabancı şirket ortağı ise sermaye payı ile Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri doğrultusunda Bakanlıkça belirlenecek diğer hususlar dikkate alınır.
8.ÇALIŞMA İZNİ NASIL SONA ERER?
Kanunda çalışma izninin 2 şekilde sona ereceği düzenlenmiştir.
1.Çalışma izin süresinin sona ermesi.
2. Çalışma izninin Bakanlık tarafından iptal edilmesi : Kanununda çalışma izninin hangi hallerde iptal edileceği şu şekilde düzenlenmiştir:
a)Yabancının çalışma izninin geçerlilik tarihinden itibaren altı ay içinde Türkiye’ye gelmemesi,
b) İçişleri Bakanlığı veya Dışişleri Bakanlığının uygun görüşünün bulunması hâli hariç, pasaportunun veya pasaport yerine geçen belgesinin geçerlilik süresinin uzatılmaması,
c) 6735 sayılı kanunda belirtilen hükümlere aykırı olarak çalıştığının tespit edilmesi,
ç) Çalışmasının herhangi bir nedenle sona ermesi,
d) Çalışma izni başvurusunun sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapıldığının sonradan tespiti,
e) Turkuaz karta sahip olması ve geçiş süresi içinde talep edilen bilgi ve belgeleri sunmaması ya da bunların niteliklerini kaybettiğinin anlaşılması,
f) 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunun 7 nci (Türkiye’ye girişlerine izin verilmeyecek yabancılar), 15 inci (Vize verilmeyecek yabancılar) ve 54 üncü (Sınır dışı etme kararı alınacak yabancılar) maddeleri kapsamında olduğunun İçişleri Bakanlığınca bildirilmesi,
g) Kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından Türkiye’de çalışmasında sakınca olduğunun ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca bildirilmesi,
ğ) Sağlık sebepleri veya zorunlu kamu hizmeti gibi mücbir sebepler dışında süreli çalışma izinlerinde aralıksız olarak altı aydan, bağımsız ve süresiz çalışma izinlerinde ise aralıksız olarak bir yıldan uzun süre Türkiye dışında kalması,
h) Turkuaz Kart sahibi olması hâlinde yurt dışında kalış süresinin Bakanlıkça belirlenen süreyi aşması, durumlarında iptal edilir.
Stajyer Avukat Sema Nur Deveci Ustundağ
Avukat Hüseyin Acar
Reşit Hukuk&Danışmanlık
