Türk Ceza Kanununda hükümlü hakkında bazı durumlarda mahkumiyete ek olarak güvenlik tedbiri niteliğinde belirli hakları kullanmaktan yoksun bırakma kararı verileceği hükme bağlanmıştır. Yazımızda TCK 53 maddesi nedir, güvenlik tedbiri olarak belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma nedir, hak mahrumiyeti nedir soruları cevaplanacaktır.
1.BELLİ HAKLARI KULLANMAKTAN YOKSUN BIRAKILMA NEDİR?
5237 sayılı kanunu 53.maddesinde belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma hükmü yer almaktadır. Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma bir güvenlik tedbiridir. 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanuna göre güvenlik tedbirinin infazının amacı hükümlünün yeniden suç işlemesini önleyerek kişinin ıslahının sağlanması ve toplumun suça karşı korunmasıdır.
Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma; suçun kanuni sonucu olarak ortaya çıkabileceği gibi belli bir meslek veya sanatın ya da trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli suçlarda da bu meslek veya sanatın icrasının yasaklanmasına ya da sürücü belgesinin geri alınması şeklinde de ortaya çıkabilir. Yine yoksun bırakılmasına karar verilen hak ve yetkilerin kötüye kullanılması sebebiyle işlenen suçlardan hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Bu suçun neticesinde adli para cezasının verilmesi durumunda da hakları kullanmaktan yoksun bırakılacak süre, hükmolunan adli para cezasının süresi üzerinden hesaplanır ve süre adli para cezasının tamamen infazından itibaren işlemeye başlar.
2.KULLANMAKTAN YOKSUN BIRAKILACAK HAKLAR NELERDİR?
TCK 53’te hükümlünün yoksun bırakılacağı haklar sınırlı şekilde belirtilmiştir.5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 230.maddesi gereğince mahkumiyet hükmü alan sanık hakkında şartlar oluştuğu takdirde hangi hakları kullanmaktan yoksun bırakılacağı kararda açıkça belirtilmelidir. Nitekim Yargıtay 14. Ceza Dairesi 2011/12635 Esas , 2012/6317 Karar sayılı dosyasında sanığın maddedeki hangi hakları, hangi sürelerle kullanmaktan yoksun bırakıldığının açıkça belirtilmemesi durumunu kanuna aykırı sayarak bozma kararı vermiştir.
-TCK 53/1 maddesi nedir?
Kanunun 53/1 maddesi kişinin kasten işlemiş olduğu suçun kanuni sonucu olarak hükmolunacak tedbirleri düzenlemektedir. Bu tedbirler;
1.Kamu hizmetlerinden yasaklılık : Kamu görevinin üstlenilmesinden (sürekli, süresiz ya da geçici), TBMM üyeliğinden veya Devlet, il, belediye, köy veya bunların denetim ve gözetimi altında bulunan kurum ve kuruluşlarca verilen, atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde çalışmaktan yasaklılık,
2.Siyasal haklardan yasaklılık: seçme ve seçilme ehliyetinden ve diğer siyasi hakları kullanmaktan,
3.Velayet hakkından; vesayet veya kayyımlığa ait bir hizmette bulunmaktan yasaklılık
4.Denetçi olmaktan yasaklılık : Vakıf, dernek, sendika, şirket, kooperatif ve siyasi parti tüzel kişiliklerinin yöneticisi veya denetçisi olmaktan, bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekten yoksun bırakılmaktır.
Kısa süreli hapis cezasının ertelenmesi veya fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma kararı verilmez. Türk Ceza Kanununun 49.maddesi gereğince kısa süreli hapis cezası, 1 yıl ve daha az süreli hapis cezasıdır.
-TCK 53 1 2 3 maddesi nedir?
Kanunda belirtilen haklardan yoksun bırakılmanın hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar geçerli olacağı 53/2 maddesinde düzenlenmektedir. Hapis cezasının infazı kararın kesinleşmesinin akabinde gerçekleşmektedir.
Cezaların infazının ertelenmesi durumunda hükümlünün kendi altsoyu üzerindeki velayet, vesayet ve kayyımlık yetkilerini kullanabileceği , bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekte tedbirinin uygulanmamasına hükmedilebileceği 53/3 maddesinde düzenlenmektedir. Yine infazdan sonra koşullu salıverme kurumunun gerçekleştiği durumlarda hükümlünün kendi altsoyu üzerindeki velayet, vesayet ve kayyımlık yetkilerini kullanabileceği aynı fıkrada düzenlenmiştir.
– Kamu haklarından mahrum olmak ne demektir?
Kamu haklarından mahrum olmak şeklinde ifade edilen yasaklılık, Türk Ceza Kanununun 53.maddesinde düzenlenen tedbirlerdir. Hapis cezası alan ya da kanunda düzenlenen hakları kötüye kullanarak suç işleyen yahut belli bir meslek veya sanatın ya da trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli suçtan mahkum olan sanığın kanunda belirtilen hakları kullanması bir süreliğine yasaklanır.
Bu yasaklılık süresiz değildir. Yasaklama yapılan haklar ile yasaklamanın neden olduğu suç tipine göre yoksun bırakılma süresi değişmektedir.
Bazı özel kanunlarda yapılacak iş için (avukatlık, milletvekilliği, memurluk) kişinin kasten işlenmiş suçlar bakımından alabileceği azami hapis cezası düzenlenmektedir. Örneğin 1136 sayılı Avukatlık Kanununun 5.maddesinde kişinin kasten işlenen bir suçtan dolayı iki yıldan fazla süreyle hapis cezasına mahkum olmasını avukatlığa kabulü engelleyeceğini hükme bağlamıştır. Yine 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 48.maddesi gereğince kişinin kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına mahkum olması memuriyete engel teşkil etmektedir. Kanunlarda özel olarak belirlenen bu durumlar güvenlik tedbiri olarak değil, işe kabul şartı olarak karşımıza çıkmaktadır.
3.BELLİ HAKLARI KULLANMAKTAN YOKSUN BIRAKILMA KARARINA KARŞI BAŞVURULABİLECEK KANUN YOLU VAR MIDIR?
Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma bir mahkumiyet hükmü değil, mahkumiyet hükmüne ek olarak verilen bir tedbirdir. Bu nedenle sadece belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma kararına karşı başvurulabilecek bir kanun yolu bulunmamaktadır. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 260.maddesi gereğince mahkemece verilen karara karşı kanun yoluna başvurulması, üst mahkemenin belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma kararına karşı da hüküm ifade etmektedir.
4.ŞARTLARI OLUŞTUĞU HALDE TCK 53 MADDESİNİN UYGULANMAMASI DURUMUNDA NE OLUR?
Yukarıda açıklandığı üzere bazı hallerde hak yoksunluğu kararı verilmesi kanunen zorunludur. Ancak uygulamada nadiren de olsa hak yoksunluğuna hükmedilmediğini görmekteyiz. Bu durumun dosyanın üst mahkemece (istinaf,temyiz) incelendiği sırada fark edilmesi halinde üst mahkeme hak yoksunluğuna hükmetmektedir. Bu durumun aleyhe bozma yasağına aykırılık teşkil edip etmeyeceği Yargıtayca incelenmiş ve Yargıtay bu durumun aleyhe bozma yasağına aykırılık teşkil etmeyeceğine karar vermiştir.
Yargıtay 7. Ceza Dairesi 2011/11852 Esas , 2013/15434 Karar sayılı dosyasında mahkeme, TCK.nun 53/1. maddesinde öngörülen belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılmanın güvenlik tedbiri niteliğinde olduğu ve bu nedenle aleyhe bozma ve değiştirme yasağına konu olamayacağını belirterek hakkında hak yoksunluğu verilmeyen sanık için TCK 53/1 maddesini uygulamıştır.
Ceza mahkumiyeti, kişinin hayatını son derece etkilemektedir. Bu nedenle detaylı bilgi için alanında uzman bir avukattan randevu almanız tavsiye edilir.
Av.Sema Nur Deveci Ustundağ
Av.Hüseyin Acar
