4857 sayılı İş Kanununda iki türlü fesih öngörülmüştür bunlardan biri geçerli nedenle fesih diğeri ise haklı nedenle fesihtir. İki fesih türünün de nedenleri ve sonuçları birbirinden farklı olup, hukuki nitelendirmenin sürecin başından beri doğru yapılması büyük önem arz etmektedir.
Haklı nedenle fesih, İş Kanunu’nun 24 ve 25. Maddesinde kanunda sayılmış sınırlı sebeplerin varlığı halinde, tazminatsız ve ihbar süresine gerek olmaksızın yapılan fesih türüdür. Haklı nedenle fesih işçi tarafından yapılabildiği gibi gerekli koşulların oluştuğu takdirde işveren tarafından da yapılabilir.
Haklı nedenle fesihte işçi hak kazandığı tüm işçilik alacaklarını talep edebilmesinin yanı sıra iş akdini haklı nedenle fesheden taraf işçiyse kıdem tazminatı da talep edebilir. Haklı nedenle fesihte işçinin talep edemeyeceği tek alacak kalemi, ihbar tazminatıdır.
Geçerli nedenle fesih, İş Kanunu’nun 18. Maddesinde kanunda sayılmış durumların varlığı halinde ihbar süresi tanınarak yapılan fesih türüdür. Geçerli nedenle fesih sadece işveren tarafından yapılabilir. Geçerli nedenle yapılan fesihte işçiye kıdem tazminatı ödenir. İşveren, işçiye ihbar tazminatı ödeyerek ihbar süresini beklemeksizin işçinin iş akdini derhal feshedebilir.
Geçerli nedenle fesihte işçi hak kazandığı iş alacaklarının hepsini talep edebilir. Fesih kendisine kanunda belirtilen sürelere uygun olarak bildirilmediyse ihbar tazminatı, bir yıldan fazla çalışması varsa kıdem tazminatı almaya hak kazanır. Geçerli nedenle fesihte işveren, ihbar süresi içindeki her gün işçiye iki saat iş arama izni vermekle yükümlüdür.
İş arama izni, kanun koyucunun iş sözleşmesinin haklı nedenle feshedildiği haller dışında, işçinin yeni bir iş bulabilmesi için düzenlediği izin türüdür. İhbar sürelerine uyarak istifa eden işçiler de iş arama izinlerini kullanabilirler. İhbar süresi boyunca her iş günü işçinin iki saat iş arama izni vardır. İş arama izinleri, işverenin kabul etmesi halinde birleştirilerek de kullanılabilir. İş arama izninin işçiye gereği gibi kullandırılmadığı takdirde bu saatlerin ücretini işveren işçiye yüzde yüz zamlı (iki katı olarak) ödemekle yükümlüdür.
Ücret ve fazla mesai ücreti, hafta tatili ücreti, Ulusal Bayram ve Genel Tatil ücreti, Hafta tatili ücreti, Kıdem Tazminatı, Asgari Geçim İndirimi alacaklarına bankaların verdiği en yüksek mevduat faizi uygulanacaktır. Yıllık izin ücretinde, ihbar tazminatında ise yasal faiz uygulanacaktır.
İş davalarında zamanaşımı en büyük sorunlardan biridir. Ücret alacakları için zamanaşımı süresi beş yıl iken tazminat alacakları için on yıldır. Daha açık ifadelerle anlatmak gerekirse; ihbar tazminatı ve kıdem tazminatı almaya hak kazanan işçi iş akdini feshettiği ya da iş akdinin feshedildiği tarihten itibaren 10 yıl içinde alacaklarını karşı taraftan talep edebilir. Ücret alacakları, fazla mesai ücreti, Ulusal Bayram Genel Tatil Ücreti, hafta tatili ücreti, Asgari Geçim İndirimi gibi işçilik alacakları beş yıllık zamanaşımı süresi tabidir.
İşçinin işten ayrılırken, işyerinde kalan işçilik alacaklarını tahsil ettiği, başka alacağının kalmadığını bildiren metinlerin hukuken ibraname niteliği taşıması, geçerli olması için bazı şartları sağlaması gerekmektedir. İşçinin alacağım yoktur, alacaklarımı tahsil ettim şeklindeki beyanları geçerli değildir. Bu beyanların geçerli olması için, yazılı olması, işçinin alacak kalemlerini kalem kalem yazılması, ödemelerin banka kanalıyla yapılması ve bu belgenin iş ilişkisi sonlandırıldıktan bir ay sonra düzenlenmesi gereklidir. Bu şartları sağlamayan ibra beyanları geçersizdir.
